Ünlü ekonomist asgari ücrete ne kadar zam yapılması gerektiğini açıkladı

Yeni yıla sayılı günler kala milyonlarca işçinin gözü kulağı, minimum fiyata yapılacak olan artırım oranında. 2024 yılındaki yüksek enflasyondan ötürü her gün gelen yeni artırımlar ile açlık sonunun altında kalan minimum fiyata gelecek olan artırım tartışma konusu oldu.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Fatih Karahan, ABD’de yaptığı açıklama taban fiyata yüzde 25 artırım oranının uygun olacağını tabir etmişti. Reaksiyon toplayan artırım oranı gerçekleştiği takdirde yeni taban fiyatın 22 bin TL civarında olması bekleniyor.

Asgari fiyat ile geçinmek zorunda kalan milyonlar ise yeni taban fiyatın en az 30 bin TL olmasını talep ediyor.

Ekonomim muharriri Alaattin Aktaş, minimum fiyata yapılacak artırım tartışmalarına ait dikkat çeken değerlendirmelerde bulundu. Aktaş, “Asgari fiyat endeksini 150’ye çıkarmak, 2024’teki kaybın telafisine yetecek. Bu da en az yüzde 38 artırım gerekliliğine işaret eder” tabirleriyle taban fiyata ne kadar artırım gelmesi gerektiğini kaydetti.

İşte Aktaş’ın dikkat çeken o yazısı:

“Lafa geldi mi ne çalışanlar enflasyona ezdiriliyor, ne emekliler… Lakin lafta! Bu görüş sahiplerinin sayılarla konuştuğunu hiç gördünüz mü? Göremezsiniz; zira bahis gerçek sayılar ve oranlara döküldü mü, bu tezlerin ne kadar boş olduğu ortaya çıkıverir.

Çalışan ve emeklileri üç kümede toplayarak bir hesaplama yaptım. Birinci kümede maaşları farklı bir teknikle belirlenen memur ve memur emeklileri var. İkinci kümede emekçi ve Bağ-Kur emeklileri yer alıyor. Son küme ise taban ücretliler.

2024 yılının son çeyreğindeki enflasyonun ne olacağını doğal ki bilmiyoruz ancak benim iddiam aylık yüzde 2.5 dolayında bir artış olacağı ve yılın yüzde 46’nın bir ölçü üstünde kapatılacağı istikametinde.

Maaş ve fiyatlarda ise son çeyrekte bir değişiklik olmayacağına nazaran 2024’ün tüm bilgilerine sahibiz.

Yazımda bir tablo ve üç grafik yer alıyor. Tabloyu nasıl okumanız gerektiğini tablonun yanında açıklıyorum.

Buna nazaran 2023’ün aralık ayını tüm maaş ve fiyatlar açısından bir manada 100 kabul ettim ve 2024 için aylık seri oluşturdum.

Hani kayıp yoktu?

Öncelikle vurgulanması gereken bir ayrıntı var. Bu yılbaşında da birebir şey söylenecek.

Geride kalan altı aylık devrin enflasyon farkı artırım değildir. İsmi üstünde aslında, yaşanmış enflasyonun tek seferde farkı verilmektedir ve grafiklerde görüleceği üzere bu tek seferlik ödeme aslında büyük bir kayba yol açmaktadır.

Ama en azından tarifte anlaşmak ve enflasyon farkına artırım dememek gerekir.

Gelelim çalışanların ve emeklilerin enflasyona ezdirilip ezdirilmediğine…

2023 sonu prestijiyle geçmişten gelen hiç kaybın olmadığını varsayalım; kesin var da, olmadığını varsayalım. İşte bilgiler ortada, tek başına bu yıl bile nasıl bir kayıp oluştuğu tartışma götürmeyecek kadar açık.

Geçen yılın aralık ayında 100 olduğunu varsaydığımız enflasyonun bu yılki aylık ortalaması 127.03 olacak. Bu varsayımın son çeyrekteki aylık artışların yüzde 2.5 olacağı öngörüsüne dayandığını belirttim.

Peki enflasyonun ortalaması 127.03 olarak beklenirken hangi seviyede oluşacağı kesin olan maaş ve fiyat endekslerinde durum ne?

Memur ve memur emeklilerinin maaş ortalaması 118.97 olacak, hatta oldu bile.

İşçi ve Bağ-Kur emeklilerinin durumu biraz daha uygun; onlar için maaş ortalaması 121.90.

Ancak personel emeklilerinin memur ve memur emeklilerinden daha yeterli durumda görünmesi yanıltmasın. Bu pahalar artış oranlarını gösteriyor; mutlak pahalarla yani maaş seviyesiyle ilgisi yok.

Memur ve memur emeklisinin maaşı örneğin 30 binden yüzde 20 artarak 36 bine çıkar da, personel emeklisinin maaşı 15 binden yüzde 30 artar ve fakat 19 bine çıkar. Birincisinde oran yüzde 20 lakin artış 6 bin liradır; ikincisinde oran yüzde 30 ancak artış 4 bin 500 liradır.

Dolayısıyla benim vurguladığım artış oranındaki fark, bundan yola çıkarak personel emeklisinin daha yüksek maaş aldığı sonucuna alışılmış ki varılamaz.

Bu ortada memur maaşlarında vergi dilimi değişiminden ötürü yıl içinde yaşanan azalmayı da göz gerisi ediyorum. O da hesaba katıldığında kayıp daha da büyür.

Ya minimum ücretli

2025 yılında memur ve memur emeklileri ile emekçi emeklilerinin ne kadar artırım alacaklarının formülü belirli. Bilinmeyen ve tartışılmaya başlanan taban fiyat artışının ne olacağı.

Asgari fiyata bu yıl sırf yılbaşında artırım yapıldığını biliyoruz. Grafikte de görüldüğü üzere taban fiyat sırf ocak ayında enflasyonun çok az üstünde oluştu, sonrasındaki tüm aylarda çalışan gerçek kayba uğradı.

Bugünlerde çabucak herkes taban fiyatın hangi seviyede belirlenebileceği üstünde duruyor. Tüm çalışanların neredeyse yarısı minimum fiyatlı hale gelince ve minimum fiyatın bir ölçü üstünde çıkar elde edenlere de minimum fiyat ölçüsünde artırım yapıldığı göz önünde bulundurulunca önümüzdeki aylarda verilecek karar çok daha kıymetli hale geliyor.

Bir de işin içine “Geride kalan enflasyona değil, öngördüğünüz enflasyona nazaran artırım yapın” tavsiyesinde bulunan IMF girince…

Öngörülen enflasyon yüzde 17.5 ve bu seviyede bir artırımın olacağına kimse ihtimal vermiyor.

Yüzde 25’lik bir oran daha çok söylem ediliyor, lakin yüzde 30 da lisana getirilmiyor değil.

Peki minimum ücretlinin en azından 2024 kaybını telafi edecek artırım oranı nedir? Cevap tabloda!

Enflasyon endeksi ya da enflasyona nazaran olması gereken fiyatın bu yıl aralıkta 146.31’e çıkması bekleniyor. Ocak ayında da yüzde 2.5 artış olsa bu kıymet 150’yi bulacak. Pekala taban fiyat endeksi kaç; sırf 108.63. Hasebiyle taban fiyatı 150’ye çıkarmak, lakin ve fakat 2024’teki kaybın telafisine yetecek. Bu da en az yüzde 38 artırım gerekliliğine işaret eder. Lütfen dikkat, bu artırım yapıldığında minimum fiyatlı lakin 2023 sonundaki alım gücüne erişecek. Bu hesapta 2024’ün tümü boyunca (ocak hariç) yaşanan gerçek kaybın telafisi de yok.

Yüzde 38’lik bir artışta minimum fiyat yaklaşık 23 bin 500 liraya çıkar. Oran yuvarlanır ve yüzde 40 yapılırsa bu kere fiyat 24 bine yaklaşır.”