28. İstanbul Tiyatro Festivali’nde prömiyerini yapan, Halil Babür’ün yazıp, yönettiği Linçler ve Dudaklar oyunu, gündelik yaşantılarımıza ziyadesiyle dokunuyor. Toplumsal medya linçleri nedeniyle insanların hayatları kararıyor, linçe uğrayanlar bir bakıyorsunuz linç edene dönüyor. Hafta ortasında, Ankara’nın, Altındağ Belediyesi’nin sokak köpeklerini toplamasına karşı çıkan, toplanan köpekler ortasında kendi beslediği ve çipli köpeğinin olması nedeniyle isyan sesi daha da kuvvetli duyulan, 81 yaşındaki Ülker Güleryüz, toplumsal medyada linç kampanyasına uğramış ve amaç gösterilmişti. Ve tıpkı gün, yaşadığı barakada çıkan yangında Güleryüz ömrünü kaybetti. Yangının kundaklama sonucu çıkma ihtimali nedeniyle Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı’na müracaatta bulunuldu. Yangın ve sonucunda gelişen mevt rastlantısal mı, kasıtlı mı? Bunu bulmak yetkililerin işi ve sorumluluğu. Fakat ortaya atılan her fikir ya da yaşanan gelişmeler sonrası ortadan ikiye ayrılıp, en uçlardan, birbirine sözlerle kılıç sallamanın tehlikesi insan hayatına mal olma ihtimaline kadar dayanınca, Linçler ve Dudaklar oyununu benim için bu haftanın oyunu oldu.

Tek perde, 110 dakika süren oyunun yazarı ve yönetmeni Halil Babür, tiyatro sahnesi kadar, kamera oyunculuğunda da muvaffakiyetini kanıtlamış bir isim. 2018 yılında yazdığı ve oynadığı, HE-GO oyunuyla, Direklerarası ve Üstün Akmen Tiyatro Ödülleri’nde başka ayrı, Yılın Oyun Muharriri Ödül’üne layık görülmüş, 2016 yılında Kasap oyunu da Direklerarası’ndan tıpkı mükafatla onurlandırılmıştır.

Yazar, direktör Halil Babür

‘‘Hayatta haklı olmak mı, memnun olmak mı?’’ Bu soru, oyunun baş bireyi Cemal’in dilemması. Tam olarak sevemediğiniz, gri alanlarda bir karakter bu Cemal. Oyun boyunca rahatsızlık veren bu his daha sonra muharririn başarılı bir tercihi olarak da kıymetlendirilebilir. Sahnedeki oyuncular Cihat Süvarioğlu, Hare Sürel, Onur Gürçay, İlyas Özçakır ve Ceren Köse. Sahneye süratli bir giriş yapan Hare Sürel oyununu biraz yüksekten başlatsa da ortalara hakikat istikrarını buluyor ya da ona alışıyoruz. Oyunu seyrettiğim güne özel tahminen ancak meskene giriş yapan her oyuncu oyununa sahnede başlıyor üzereydi. Meğer kuliste ısınmak daima daha yeterli sonuçlar verir. O sebepten oyunun başı benim için biraz sancılı oldu. Oyunculuklar dakikalar ilerledikçe rahatladılar fakat Süvarioğlu’nun artikülasyon meseleleri, mikrofona karşın seslerin duyulmadığı oyuncu tekniğine ilişkin sorunlar biraz tadımı kaçırdı.

Öte yandan oyun, ayrıntılı dekor heyetimi ile vadettiği gerçekliği seyircisine muvaffakiyetle sunuyor. Bir apartman dairesinde, tek yerde geçen öyküde, çok kısa müddetliğine bir standa gidip geri gelinse de apartman koridorundan ve balkondan dışarıdaki hayata kapı aralanıyor. Sokağı gören balkonun olduğu pencereden içeri dolan sesler atmosferi tamamlıyor. Fakat asıl Cemal’in toplumsal medyada açtığı canlı yayınlar sırasında, takipçilerinden gelen yorumların ekranlar aracılığı ile seyirciye yansıtılması ile günlük yaşantılarımıza hiç yabancı olmayan saçmalıklara tanıklık ediyoruz. Seyirciler ortasında farklı olaylar ya da kanılar için misal yorumları yazabileceklerin olması fikri aklımdan hiç çıkmıyor. Işık, efekt yerinde ve gereğince, sahnede asal öge olmaktan çok ortamı tamamlıyor. Sinematografik bir anlatımı da içeren oyunun metni derinleştirilse, genişletilse kamera için de bir pırıltısı var diyebilirim.

‘‘Cemal kim?’’ derseniz, babasının konutunda, tek yaşayan, apartmanın kentsel dönüşüme girmesi için çabalayan, komşuluk alakaları pek olmayan lakin apartmanın kapıcısı ve kızı ile bu bağlantısı kurmaya uğraş eden, ‘‘Kırılgan’’ isminde bir romanı yayımlanmış ancak sonrasında üretkenliği devam edememiş ve toplumsal medyada düşük düzey bir profile yanlışsız kendini indirgemiş bir tutunamayan. İstanbul zelzelesinden korkan, kendi zelzelesinin pek farkında olmayan Cemal yaptığı güzelliklerle takdir görmek istiyor. Birilerinin güzeline giderken başkalarının hiç sevmediği bir kişilik olarak beğenilerle birlikte linçlerle karşılaşıyor. Kendi yarattığı sanal dünyadaki var oluşunun altında ezilmekten, mutsuz olmaktan kendini koruyamıyor. Ailesinde yaptıkları takdir edilmeyen küçük oğul Cemal, ilgilerinde de pek başarılı değil, yalnız ve mutsuz bir adam. ‘‘Keşke uygun bir roman yazmak yerine güzel bir evlat olsaydın Cemal. Babanı üzmeseydin, abini kırmasaydın, anneni daha sık arasaydın. Haklı olmak yerine memnun olsaydın azıcık. Selinler, Leylalar, Recepler, kentsel dönüşümler, sokak hayvanları filan senin neyine? Kimsenin canını sıkmasaydın, hudut uçlarına dokunmasaydın. Sustursaydın şu kafandaki Cemal’i de uslu dursaydın.”

Fırsatını bulunca her şeye değinme hastalığımız bu oyunda da karşımıza çıkıyor. Hayvan hakları, kentsel dönüşüm, sarsıntı, savaş, şehitler, muhafazakarlık, sınıfsallık, lümpenlik, yoksulluk, anne-baba-kardeş üçlemeli aile, erkek şiddeti, yardım severlik… aklınıza gelen gelmeyen her şey var oyunda. Bu türlü olunca her mevzunun üzerinde sörf yapılıp zayıf bir finalle bitiyor oyun. Halbuki entelektüel göndermeleri ile metni zenginleştiren Babür’ün daha evvelki işlerinde ağırlaştığı hususlardaki başarısı daha sertti. Oyunda Ulus Baker’in Sanat ve İstek Semineri’nden kayıt, Doubt (Şüphe) sinemasından kelam etme, Nietzsche’nin Ecce Homo isimli kitabından alıntı ve oyunun sonunda Ghost of Tsushima görüntü oyunu ile kurulmak istenen bağlar metne derinlik katıyor.

Klişelere metin içinde olduğu kadar oyunculuklarda da düşülmüş. Apartman görevlisinin kızı Leyla, dizilerde gördüğümüz türbanlı karakterlere oyunculuğunu dayamış, Babür’ün yazdıklarını seslendiriyor üzere. Leyla karakteriyle alışkanlıkların dışına taşma fırsatını metinde yakalayan Babür, rejide oyuncusuna bunu tam aktaramamış üzere. Meskenin kapısından giren her karakter, makul evlat, abi Fahri; aparman vazifelisi Recep ve kızı Leyla; tesadüfen tanışıp sevgili olduğu Selin, Cemal’i tanımak için hoş fırsatlar veriyor. Cemal dışındaki herkes onun hayatına değdiği yer kadar alan kaplarken, Cemal oyun boyunca genleşiyor, dönüşüyor ve oyun sonunda aklın yolunda gitmekten yorgun düşüyor, mutsuz oluyor ve pes ediyor.

Günceli anlatan oyunlar birden fazla defa seyirci tarafından kolay kabul görür ve anlaşılır. Olay ya da karakterlerle paralellikler kurmak seyirciyi rahatlatır, konfor alanında fiyat. Bu oyunda da tespitler, müşahedeler, hassaslıklar tam isabet fakat finaldeki boşluk tüm işi zayıflatıyor. Gündemin değişim suratı, tartısı hepimizi sarsıyor. Oyun müellifi olarak Babür de bu gündem zenginliğinde sarhoş olmuş üzere. Fazla sayıda mevzuyu metne sokmak, oyunun çatışma eksenlerinin kaymasına ve kâfi bedeli görmemesine neden oluyor. Şayet müellif da bunu yapmak istemişse o vakit istediğini başarmış diyebilirim.

Linçler ve Dudaklar, şenlikte açılış yapıp kendi seyircisini bulan ve dönem içinde isminden bahsettiren bir oyun. Seyircisi ve alkışı bol olsun.

Kartalkaya’da otel yangınında ölen insanları unutmadığımı, adil yargılamanın hem adalet önünde hem vicdanlarımızda yapıldığını görmeyi beklediğimi söylemek isterim. Böylesi bir felakette bile toplumsal medyadaki ayrışma tam da Linçler ve Dudaklar oyununun özündeki yarılmadır. Yeterli seyirler, uygun haftalar.

Oyunun Künyesi;

Yazan, Yöneten Halil Babür

Sahne ve İmal Tasarımı Günsu Sarı

Müzik ve Ses Süpervizör Ahmet Kenan Bilgiç

Görüntü Tasarımı Ali Cem Doğan

Işık Tasarımı Utku Kara

Kostüm Tasarımı İlayda Saran

Makyaj ve Saç Tasarımı Sezen Yeniçeri Can

Ses Tasarımı ve Operasyon Arın Kamiloğlu

Oynayanlar Cihat Süvarioğlu, Hare Sürel, Onur Gürçay, İlyas Özçakır, Ceren Köse