6 milyondan fazla çalışanı ilgi­lendiren minimum fiyat git gide genel fiyata yanlışsız ilerliyor. Bu ekonomik şartlarda milyonlarca haneyi derinden etkileyecek minimum fiyat için belirlenecek artırım oranı yıl sonu yaklaştıkça ülke gündemi haline geldi.

Ekonomide datalar ve kestirimler netleştikçe artırım komitesinde masada görüşülecek sayılar da netleşmeye başladı. Artırım oranları merakla beklenirken minimum fiyat için taraflar taleplerini sıraladı.

Türkiye’de milyonlarca iş­çiyi ilgilendiren 2025 as­gari fiyat görüşmeleri öncesinde ‘oran’ tartışmaları da alevlendi. Dünya’dan Ferit Parlak ve Nurdoğan A. Ergün’in haberine nazaran; fiyatın belirlenme­sinde ‘hedef enflasyon mu, yılso­nu enflasyonu mu’ dikkate alına­cak sorusu şimdi karşılık bulama­mışken, görüşmeler öncesinde IMF’nin % 25 oranında sonlu bir taban fiyat artışı önermesi ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Fatih Karahan’ın da misal bir orana işaret etmesi, taban fiyattaki artışın %20-25 ile hudutlu kalaca­ğı sinyallerini veriyor.

“KARA DELİĞİN NEDENİ TABAN FİYAT DEĞİL

İşçi sendikaları ise Minimum Üc­ret Tespit Komisyonu’nun ada­letli ve kapsayıcı olmadığına ina­nıyor. HAK-İŞ Konfederasyonu Genel Başkanı Mahmut Arslan, tüm tarafların eşit bir halde yer aldığı bir komitenin kurulması ve o kurul tarafından tespit edilmesi gerekliliğine dikkat çe­kerken, Türkiye Personel Sendikası Konfederasyonu (Türk-İş) Baş­kanı Ergün Atalay ise “Çalışanla­rın insan onuruna yakışır şekil­de yaşamasını istiyoruz” diyerek alanın sesine kulak verilmesini istedi.

Devrimci Emekçi Sendikala­rı Konfederasyonu (DİSK) Ge­nel Başkanı Arzu Çerkezoğlu, asgari fiyatın sembolik bir üc­ret olmadığını belirterek, enf­lasyon altında bile isteye ezdiril­diğini söyledi. Kamu Emekçile­ri Sendikaları Konfederasyonu (KESK) Eş Genel Başkanı Ayfer Koçak da minimum fiyata yapılacak artırımın enflasyonu artırdığı gi­bi bir yaklaşım asla kabul etme­diklerini belirterek, “Bütçedeki kara deliğin nedeni taban fiyat değil” dedi.

DİĞER FİYATLAR İÇİN DE BELİRLEYİCİ OLACAK

TCMB Başkanı Karahan, as­gari ücretin %25 civarında ar­tışının enflasyon görünümüyle uyumlu olduğu iletisini verdi. Fakat MB’nin minimum fiyat üze­rinde bir yetkisi ve tesiri bulun­muyor. Açıklanacak fiyat, minimum ücretliler kadar öteki fiyatlı ça­lışanlar için de bir gösterge ola­cak. Türkiye’de minimum fiyatlı ça­lışan sayısı yaklaşık 6 milyonun üzerinde. Toplam 15,9 milyon çalışanın %50’ye yakın kısmı taban fiyatlı çalışıyor.

Mevcut durumda 17 bin 2 TL olan asga­ri fiyat, TÜRK-İŞ’in eylül ayı bilgilerine nazaran 4 kişilik bir aile­nin açlık hududu olan 19 bin 830 TL’nin altında kalıyor. Yoksulluk sonu ise 64 bin 595 TL. Ekono­mistler, minimum fiyat artırım oran­larında gerçekleşen enflasyon oranlarının dikkate alınması ge­rekliliğine dikkat çekerken, iş dünyası vergisel düzenleme vur­gusu yapıyor. Personel temsilcileri ise verilecek her oranın yetersiz ka­lacağına işaret ederek, “Türki­ye’de taban fiyat ortalama gelir haline getirilmemeli” vurgusu­nu yapıyor.

ZAM SENARYOLARI NASIL ŞEKİLLENİYOR?

IMF’nin Türkiye Şefi James Wals, Türkiye’nin minimum fiyat artışlarından kaçınması uyarı­sını yaparak, fiyat artışı yerine düşük gelirli ailelere nakit trans­ferleri yoluyla dayanak sağlaya­cak toplumsal programlar önerisi getirdi. IMF Avrupa Dairesi Di­rektörü Alfred Kammer de Tür­kiye’deki enflasyonla ilişkili problemlerden birinin geçmiş enf­lasyon gelişmelerine dayalı as­gari fiyat artışları olduğunu sa­vundu. Kammer’e nazaran, enflas­yonla çabada şimdi istenen noktaya gelinmedi ve Türkiye sı­kı para siyasetine devam etme­li.

Öte yandan piyasalarda asga­ri fiyat için %25-30’luk bir artırım oranı yüksek sesle konuşulmaya başlandı. İş dünyasındaki ağır­lıklı görüş minimum fiyatın 22-23 bin lira seviyesine çıkarılması yö­nünde. Muhalefet ise en az 30 bin TL olması gerektiğini belir­tiyor. Taban fiyat, geçen yıl ocak ayında %49,11 oranında zamla­narak 17 bin 2 TL’ye yükselmişti. 2025 Ocak ayında %25 artırım yapı­lırsa yeni minimum fiyat 21 bin 250 TL olacak. OVP enflasyon amacı olan %41,5’lik artırım yapılırsa 24 bin TL’yi aşacak.

OVP’deki 2025 enflasyon he­defi olan %17,5’lik artırım gelirse as­gari fiyat 19 bin 975 TL olacak. MB’nin %38’lik amacı oranında bir artırım artışı olursa minimum üc­ret 23 bin 460 TL’ye çıkacak. Pi­yasa beklentileri doğrultusunda %45’lik artırım yapılırsa taban üc­ret 24 bin 650 TL olacak. Kimi beklentiler de orandan öte yeni minimum fiyatın 25 bin 500 TL ci­varında şekilleneceği istikametinde.

ASGARİDE ‘EN DÜŞÜK’ 5. ÜLKEYİZ

Türkiye’de 10 emekçiden 6’sı taban fiyatın %20 fazlasının altında çalışıyor. MB ve DİSK-AR bilgileri ile çeşitli araştırmalar minimum fiyat civarında bir fiyatla çalışanların oranının %50’lerde olduğunu gösteriyor. Milyonlarca personel taban geçim için yetersiz olan minimum fiyatla geçinmeye çalışırken, personellerin bir kısmı de yasal minimum fiyata dahi erişemiyor.

Asgari fiyat ve altında çalışanların oranı dokuma, giysi, deri, mobilya imalatı, besin, inşaat ve turizm bölümlerinde daha yüksek seviyede seyrediyor. Türkiye, Avrupa ülkeleri içinde en düşük minimum fiyata sahip 5. ülke. Türkiye’den daha düşük minimum fiyata sahip ülkeler Makedonya (359 €), Arnavutluk (375 €) ve Bulgaristan (399 €). 2013’te Avrupa’da Türkiye’den düşük taban fiyatlı 14 ülke varken, 2023 yılı sonunda yalnızca 4 ülke yer aldı.

126 İKTİSATÇIDAN ASGARİ FİYAT UYARISI

Türkiye iktisadına odaklanan 126 iktisatçı ortak bir açıklamayla ‘asgari fiyat artışlarında gerçekleşen enflasyon oranının’ dikkate alınması davetinde bulundu. Ekonomistler, 2025 yılı Ocak ayı için öngörülen artışın enflasyon oranı %25 baz alınarak belirlenmesi ihtimalinin ‘bilimsel ve toplumsal açıdan dert verici’ olduğunu söyledi. Davetin imzacıları ortasında Korkut Boratav, Şevket Pamuk, Hayri Kozanoğlu, Yalçın Karatepe, Galip Yalman, Uğur Gürses, Sabri Öncü, Hüseyin Özel üzere isimler var.

“GELİRDE VERGİDE ÜLKEDE ADALET İSTİYORUZ”

Yüksek enflasyonun tüm fiyatlı çalışanların ve emeklilerin gelirlerini süratle eritmeye devam ettiğini belirten Devrimci Emekçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Genel Başkanı Arzu Çerkezoğlu, “TÜİK’in baskılanmış enflasyon datalarına nazaran bile minimum fiyat ve bütün fiyatlar fevkalâde derecede geriledi. Bu nedenle gelir dağılımı, ücretliler ve dar gelirliler aleyhine daha da bozuldu. Açlık hududunun bugün 20 bin liranın üzerine çıktığı, yoksulluk hududunun 70 bin lirayı bulduğu bir ülkede 17 bin lira minimum fiyat kabul edilemez” dedi.

Türkiye’de taban fiyatın sembolik bir fiyat olmadığına işaret eden Çerkezoğlu, şöyle devam etti: “Sendikal hakların kullanımının önündeki pürüzler nedeniyle Türkiye personel sınıfının yarısından fazlası taban fiyat civarında fiyatlara mahkûm ediliyor, taban fiyat ise bile isteye enflasyona ezdiriliyor. ‘Bile, isteye’ diyoruz zira hem hükümet kanadından hem de IMF kaynaklarından enflasyonun nedeni olarak fiyatları gösteren bir yaklaşım kelam konusu. Enflasyonun gerçek nedeni personellere verilen fiyatlar değil. Enflasyonun gerçek nedeni çok kârlarını daha da artıran şirketler.

Her meskene giren iki minimum fiyat ile en azından yoksulluk sonunun yakalanmasını istiyoruz. En değerlisi sendikal hakların kullanımının önündeki manilerin kaldırılmasını ve toplu iş kontratı kapsamının genişlemesini ve böylelikle minimum fiyata mahkûmiyetin ortadan kaldırılmasını istiyoruz. İnsanca yaşanabilecek fiyatlar ve ‘gelirde adalet, vergide adalet, ülkede adalet’ istiyoruz.”

“KARA DELİĞİN SORUMLUSU ÇALIŞAN DEĞİL”

“KESK olarak minimum fiyat kurulu içerisinde yokuz lakin minimum fiyat kamu işçilerinin de hayatında belirleyici” diyen Kamu İşçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK) Eş Genel Başkanı Ayfer Koçak, “Asgari fiyatı de bizim fiyatlarımızı de belirleyen en değerli problem TÜİK’in datalarının gerçeği yansıtmaması.

2023 Ocak ayında taban fiyata yapılan artırımla kamu işçilerinin maaşları neredeyse aynılaştı. Minimum fiyatın tarifi çok net; minimum fiyat vasıfsız işe yeni başlayan birisinin alması gereken en düşük fiyattır. Fakat bu ülkede şu anda mühendisler de işe başlarken minimum fiyatla başlıyorlar, hukukçular minimum fiyata mahkûm bırakılmış. Tekrar personellerin %60’a yakını taban fiyata yakın gelir sahibi” diye devam etti.

Tartışmanın minimum fiyattan çıkıp ortalama gelir tartışması haline geldiğini söz eden Koçak, “Şu anki taban fiyata %30 değil %100 de oran koysanız açlık sonunun üstüne çıkamıyor. Taban fiyat sorununun ortalama gelir seviyesi olarak algılanmasını asla kabul etmiyoruz. Taban fiyata yapılacak artırımın enflasyonu artırdığı üzere bir yaklaşım asla kabul edilemez. Bütçedeki kara deliğin nedeni minimum fiyat değil. Emeğiyle geçinen beşerler bütçeyi oluşturuyor. Hasebiyle minimum fiyatla ilgili bir sayı söylem etmek, bir oran söylem etmek çok karşılığı olan bir süreç değil” diye konuştu.

“İŞÇİYİ DÜŞÜRMEYE HAKKINIZ YOK”

Türkiye Personel Sendikası Konfederasyonu (Türk-İş) Başkanı Ergün Atalay, “İş yerlerimizde, konutlarımızda huzurumuz yok. Bu fiyatlarla bırakın bir ay, bir hafta geçinmek bile güç. Çalışanların insan onuruna yakışır halde yaşamasını istiyoruz. Aralık ayında taban fiyat görüşmeleri başlayacak. O görüşmelerde 4 emekçi de olacak. Orada ne karar alıyorlarsa harfiyen ona uyacağız. Taban fiyatın iyileştirilmesinin yanı sıra vergi sisteminde de yeni yasal düzenlemelere muhtaçlık var.

Asgari ücretlinin de emeklinin de gereksinimi var. Hazırladığımız raporu küme lider vekillerine, Maliye Bakanı’na sunacağız ve ‘Adaletsiz vergi sistemini değiştirin. Bunu değiştirene kadar alanlarda, sokaklarda bu problemleri haykırmaya devam edeceğiz. Bu olmazsa olmaz. Alanın sesine kulak verin. Enflasyonu düşüreceğim diye bizi düşürmeye hakkınız yok’ diyeceğiz” sözlerini kullandı.

“ASGARİ FİYAT KURULU ADALETLİ DEĞİL”

Asgari Fiyat Tespit Komisyonu’nun yapısına itirazları olduğunu söyleyen HAK-İŞ Konfederasyonu Genel Başkanı Mahmut Arslan, “Tüm tarafların kurulda yer almalarını ve orada bir mutabakatla taban fiyatın belirlenmesini istiyoruz. Kurulun yapısı hakkaniyetli, adaletli, kapsayıcı ve iştirakçi değil. İkincisi minimum fiyat uygulamalarına da itirazımız var. Minimum fiyat isminden de anlaşıldığı üzere en düşük fiyat, asgarî fiyat.

Bu fiyatın altında çalıştıramazsınız. Bugün geldiğimiz noktada minimum fiyatla çalışanların toplam çalışanlara oranı %50’ye yaklaşmış durumda. Bu nedenle 4 kişilik bir ailenin taban gereksinimlerini karşılayacak bir fiyat istiyoruz. Biz dolaylı vergilerin azaltılmasını, direkt vergilerin de çok kazanandan çok az kazanandan az biçiminde düzenlenmesini talep ediyoruz. Taban fiyatla çalışan insanların beli bükülmeden geçinebilmelerinin sağlanması şart” dedi.

İŞVERENİN BEKLENTİSİ YIKILMAMAK

Asgari fiyatta dillendirilen oranı personel düşük, patron ise yüksek buluyor. Maliyet yükünü artırmayacak makul bir oran talep eden patron, minimum fiyatta bilhassa vergi vurgusu yapıyorken, enflasyonda OVP maksadı olan yüzde 17.5’in baz alınmasını talep ediyor.

Asgari fiyat, ülke günde­minin kıymetli tartışma hususlarından olma­ya devam ediyor. Dillendirilen yüzde 25 artırım oranı hem emekçi hem de patron tarafından ma­kul kabul edilmiyor. Personel tem­silcileri “Bütçedeki kara deli­ğin nedeni taban fiyatlı değil” derken patron temsilcileri, artırımların getireceği yeni ma­liyet artışlarından sıkıntılı. An­cak genel tablonun aksi yönün­de düşünen birtakım patron, artış oranının yüzde 32-35’i bulma­sı gerektiğini söylüyor. Patron tarafındaki genel talep, oranın OVP’deki yeni devir enflas­yon gayeleri ve kur politika­sı doğrultusunda belirlenme­si istikametinde. Patron, maaşların artacağı bu süreçte, yüklerinin hafifletilmesi için vergi indi­rimi, patron sigorta primle­rinde sağlanacak teşvikler ve KOBİ’lere özel düşük faizli ve uzun vadeli kredi üzere finansal takviyeler bekliyor. Patronun taban fiyat konusundaki en kıymetli talebi vergi dilimleri­nin düzenlenmesi.

“İŞVERENDE GENEL BEKLENTİ 25 BİN 500 TL”

Allservice Yönetim Kurulu Lideri Ebru Akyüz, “Asgari fiyat artışında beklenti asgarî 25 bin 500 düzeylerinde ve patronlar 2025 bütçelerini bu minvalde planlanmaya başladı. Lakin bilhassa hizmet ve üretim bölümünde bu sayılarla firmaların iş gücü azaltmadan yola devam etmesi mümkün görünmüyor. 2025 yılının hem patronlar hem de çalışanlar için epey problemli geçeceği kanaatindeyim” dedi.

Asgari fiyata orta artırım yapılmamış olmasına karşın, patronların kurum aidiyetini artırmak ismine maaş iyileştirmeleri, performans primleri ve işe devamlılık primleri üzere çeşitli metotlar uyguladığını söyleyen Akyüz, “Özellikle ekonomik belirsizlik periyotlarında, iş gücü kaybını önlemek kritik bir ehemmiyete sahiptir. Patronlar, çalışanlarını elde tutmak ismine sadece finansal teşvikler sağlamakla kalmaz, birebir vakitte çalışanlarına sağladıkları çalışma ortamını ve iş hayatındaki tecrübelerini de düzgünleştirmeye yönelik adımlar atarlar. Bu doğrultuda, çalışanların memnuniyetini ve verimliliğini artırmayı hedefleyen bu cins uygulamalar, uzun vadede şirketlerin başarısına değerli katkılar sağlar” dedi.

“ÜCRET ARTIŞLARI KUR SİYASETİYLE BİRLİKTE ELE ALINMALI

Üretim ve ihracat dallarında, yüksek faiz ve düşük kur siyaseti sonucu rekabet gücümüzün düştüğü bir süreç yaşıyoruz. Eser maliyeti içerisinde yer alan personellik maliyeti tüm vakitlerin en yüksek düzeyinde. Bu türlü bir süreç içerisindeyken hedeflenen enflasyonun üzerinde verilecek olan bir minimum fiyat artışı, endüstrinin zati zayıf seyreden rekabet gücünü yeterlice düşürecektir. Fiyat artışlarının, kur siyaseti ile birlikte değerlendirip Türkiye, rekabet gücü yüksek bir ülke yapılmalı.

“YÜZDE 32 ORANINDA BİR ARTIŞ BEKLENEN GÖRÜNÜYOR”

Asgari fiyatın belirlenmesinde ömür maliyeti, enflasyon oranları ve ekonomik şartlar üzere faktörler dikkate alınır. Yıl sonu varsayımı enflasyon beklentisi yüzde 40 civarında. Bunların ışığında bakarsak taban fiyatta ortalama yüzde 35 civarın da bir artış olabilir, lakin önümüzdeki yıl enflasyon kestirimleri de yüzde 25-30 dolaylarında. Tüm bu bilgileri ortalama yaparsak yüzde 32 civarında bir artış olması olası görünüyor.

“İŞVERENLER VE ÇALIŞAN İÇİN İSTİKRAR SAĞLANMALI”

Asgari fiyatlı çalışanın çalışan nüfus içerisinde yüksek bir oranda olması nedeniyle yapılacak olan artış, öteki fiyatlı çalışanlara yapılacak artırımı da belirleyecek. Gerek patron ve gerekse çalışan için bir istikrar yakalanması gerekli. Taban fiyat artışının üretici maliyetlerine olan tesiri ve bunun beraberinde getireceği pahalılık da dikkate alınmalı. Dengesizlik, yüksek girdi maliyetlerine sebep olur. İstihdamın azalma ihtimali dikkate alınmalı.

“ÇALIŞAN VE PATRON İÇİN AKILCI, MAKUL BİR ORAN OLMALI”

Firmalarımız düşük talep, yüksek faiz ve baskılanan döviz kuru ile çaba ederken minimum fiyat artırımı sürecinde hem emekçi hem de patronların beklenti ve istikrarlarını gözetecek bir siyaset güdülmesi epey kıymetli. Bilhassa son iki yıldır yapılan yüksek oranlı artırımların çalışanların menfaati yerine enflasyonu tetikleyen ve sanayiciye anlamsız bir ek maliyet yükleyen bir kısır döngüden artık çıkmamız gerekiyor. Halihazırda birçok zorlukla uğraş eden işletmelerimiz için makul ve akılcı bir sayı konusunda karar kılınması değerli.

Girdi maliyetleri son bir yıl içerisinde döviz bazında yüzde 35-40 aralığında artan firmalarımız başta ihracat pazarlarımız olmak üzere bilhassa ithal eserler karşısında büyük pazar kaybettiler. Popülist, birkaç ay içerisinde eriyip giden ancak sanayi dallarında ağır yük teşkil eden bir artırım oranı yerine tüm tarafların makul göreceği bir sayı üzerinde uzlaşmak değerli. Endüstriyi ve üretimi özendirici, vergi yükünü azaltan ve istihdamı daha rekabetçi kılacak siyasetlerle bu süreç desteklenmeli.

“İŞVEREN YÜKÜNÜ AZALTACAK TAKVİYE DÜZENEĞİ GEREKİYOR”

Asgari fiyatta yapılacak 2025 yılı artırımı, geniş bir çalışan kitlesini ilgilendiren ve iktisada değerli yansımaları olacak kritik bir adım. Patron tarafı olarak, artırım oranının belirlenmesinde yıl sonu enflasyon sayıları ve aktüel ekonomik şartların yönlendirici olacağına inanıyoruz. Mevcut datalara nazaran yüzde 35 civarında bir artırım oranının hem işgücü piyasası hem de işletmelerin sürdürülebilirliği açısından istikrarlı bir düzeyde olduğu öngörülüyor.

Piyasanın canlanması için taban fiyatın yanlışsız bir düzeyde belirlenmesi, sadece çalışanların alım gücünü desteklemekle kalmayacak, tıpkı vakitte dolaylı olarak sanayi ve ticaret alanında talebi artırarak iş dünyasının elini rahatlatacak. Alım gücünün artışı, iç talebi destekleyerek işletmelerin üretim ve satış kapasitelerini yükseltmesine katkı sağlayacak. Maaşların artacağı bu süreçte, patronların yükünü hafifletmek hedefiyle sağlanacak dayanaklar de büyük ehemmiyet taşıyor. Vergi indirimleri, patron sigorta primlerinde sağlanacak teşvik sistemi olmalı.

“ARTIŞ ORANI DOLAR BAZINDA GEÇEN YILIN BAŞI İLE AYNI OLMALI”

İşverenler ve endüstriciler olarak bizlerin baktığı aslında taban fiyatın ne kadar olduğu değil, taban fiyat İstanbul üzere kentlerde esasen uygulanamıyor, her kent kendi özelinde piyasanın koşullarına, geçim şartlarına nazaran kendi fiyatlarını belirliyor. Mesela ben kendi firmamda farklı kentlerdeki şubelerde tıpkı işi yapan arkadaşlarıma farklı fiyatlar vermek durumunda kalıyorum.

Burada hepimizin takip ettiği artış oranı, bütün maaş kümeleri için bir sonraki periyotta baz aldığımız referans artış oranı oluyor. Elbette ki bu pahanın hepimiz üstlerde olmasını arzularken ne yazık ki ülkemizde enflasyon gerçeği üzere bir durumu da tetiklediği için mantıklı bir düzeyde olmasını arzuluyoruz. Geçen yılbaşında taban fiyat ne kadarsa dolar bazında, bu yılda birebir sayılar mertebesinde olmalı.

“OVP’DEKİ YENİ PERİYOT ENFLASYON AMACI İLE BELİRLENMELİ”

ücretin patron üzerindeki yükü giderilmediği sürece verilen her oran bölüm için kasvet olacak. Şu anda 600 dolarlarda olan personellik maliyetleri yeni artırımlarla bin doları bulacak. Bu da maliyetler karşısında rakipleriyle rekabet gücünü kaybeden dalımızda yeni önlemlerin alınmasını zarurî kılacak, iş hacimleri düşecek, istihdamda tekrar kayıplar yaşanacak. Burada minimum fiyat oranının enflasyon beklenti paralelinde olması gerekiyor. Patron üzerindeki yükünde vergi takviyesi lazım. Bizim meselelerimiz maliyet artışı, kur baskısı nedeniyle artık rakiplerimizle rekabet edememek. Bu meselelerin üstesinden gelmek, kan kaybını durdurmak için taleplerimiz var. Minimum fiyat konusunda artırım oranı OVP’deki yeni devir enflasyon gayesi ile belirlenmeli. Maliyetlerimizi lakin bu formda dengeleyip rekabet edebiliriz.